Kristni í fólkaskúlanum

Hetta er endurgivið frá heimasíðuni hjá Gudloysi: (Skrivað av mær)

Eg datt um fólkaskúlalógina inni á logir.fo eftir at hava hoyrt enn einaferð um støðuna við kristni í fólkaskúlanum og eisini prát um privatan kristnan fólkaskúla í Kelduni í Skálabotni. Eg havi lisið hesa lóg fyrr, men eg hevði gloymt hvussu heilt langt úti hon er. Eg fari at taka paragraff 6, sum handlar um kristniundirvísing eitt sindur sundur, og skriva nakrar viðmerkingar eg havi til hana. Boldingarnar eru mínar:

1. § 6. Undirvísingin í kristnikunnleika í fólkaskúlanum skal samsvara við fólka-kirkjunnar evangelisk-luthersku læru.

Ok, so um títt barn gongur í fólkaskúlanum, og skal hava nakra sum helst undirvísing í átrúnaði/religión, so noyðist tað at vera akkurát tað slagið av kristindómi, sum fólkakirkjan tekur undir við. Trúarfrælsi?

1. Stk. 2. Er barnið í fólkakirkjuni, kunnu foreldrini fyrst í einum skúlaári skrivliga til skúlastýrið vátta, at tey sjálv ynskja at hava barnsins undirvísing í kristnikunnleika í hondum. Barnið sleppur tá undan at verða undirvíst í kristnikunnleika í skúlanum, um ein prestur í fólkakirkjuni váttar, at hann hevur umsjónina við undirvísing barnsins í kristnikunnleika. Liva foreldrini saman í hjúnalagi, skal váttanin um, at barnið sleppur undan at verða undirvíst í kristnikunnleika í skúlanum, verða undirritað av báðum í felag. Er barnið 15 ár, kann frítøka tó bert verða framd við samtykki barnsins.

Hetta sigur beinleiðis, at um tú vágar tær at doypa títt barn í fólkakirkjuni, so hevur tú dømt tað til 9 ár (stendur aðrastaðni í lógini at kristniundirvísing skal vera 9 ár í fólkaskúlanum) av kristniundirvísing í skúlanum uttan so at tú kanst yvirbevísa ein prest um at lova at geva barninum undirvísing í kristni. Við øðrum orðum loyvir tú fólkakirkjuni at noyða títt barn at vera undirvíst í kristni í 9 ár, um tú doypir tað. Tú kanst tó melda títt barn úraftur fólkakirkjuni, og síðani taka avleiðingarnar av tí avgerð. (Keðiligt og besverligt um barnið seinni vil konfirmerast, vera faddur og so framvegis)

1. Stk. 3. Børn, sum ikki eru í fólkakirkjuni, skulu, tá ið foreldrini krevja tað, sleppa undan at verða undirvíst í kristnikunnleika í skúlanum. Er barnið í øðrum trúarsamfelag uttan fyri fólkakirkjuna, so hevur hetta trúarsamfelag umsjónina við átrúnarligu uppaling barnsins. Foreldur ella verji hava kortini skyldu til at ansa eftir, at barninum ikki vantar upplýsing um vanligu reglurnar fyri lívinum í skipaðum samfelag, antin tað so er í einum trúarsamfelag ella ikki. Verður barnið vanskettað í so máta, skal skúlin geva tí neyðugu undirvísingina. Er barnið 15 ár, kann frítøka tó bert verða framd við samtykki barnsins.

Her stendur at børn í øðrum trúarsamfeløgum skulu sleppa undan kristniundirvísing, og at so hevur viðkomandi trúarsamfelag ábyrgdina av átrúnaðarligu upplæringini (hetta umfatar eisini gudloysingar, ið um teir ikki hava doypt sítt barn, kunnu taka tað úr kristniundirvísingini). Fair nokk, men so kemur ein undarligur setningur, sum virkar at seta samband millum undirvísing í einum ávísum átrúnaði og undirvísing um vanligu reglurnar fyri lívinum í skipaðum samfelag. Hvat?! Síðan nær hava átrúnaður og skipað samfelag verið synonymir? Hví hava foreldur, sum taka sítt barn úr kristniundirvísing skyldu til at upplæra sítt barn í tí, at liva í einum samfelag? Hví hava foreldur, sum lata sítt barn fáa kristniundirvísing, ikki skyldu til at syrgja fyri at barnið dugur at liva í einum samfelag? Blandar hendan lóg ikki fakið “samfelagslæra”við “kristni”?

Eg mundi dotti uppeftir, tá eg læs hatta brotið. Ótrúliga diskriminerandi og fordómsfult at ganga út frá at børn uttan kristindóm hava fyri neyðini at uppá aðrar mátar at læra um at liva í einum samfelag. Eg kann fortelja okkara lóggevandi valdi, at kristindómur uppá ongan máta tryggjar at eitt barn lærir at virka í einum samfelag. Okkara samfelag er sum heild sekulert (tó at lógarverkið tíverri ikki er tað), og tað er ógvuliga syndarligt at ein lóg, sum avgerð hvat okkara børn skulu læra, ikki viðurkennir hetta, men setur ligvið millum átrúnað og samfelag.

Havi eg misskilt hesa lóg? Ber tað veruliga til, at lógin heldur, at undirvísing í átrúnaði lærir barnið at liva í einum samfelag? Ella sipar hatta brotið bara beinleiðis til trúarsamfeløg ella ikki-átrúnaðarsamfeløg, og ikki til okkara samfelag sum heild? Um so er, so skilji eg enn ikki hvat tey vilja við hesum. Hví hevur lívið í einum trúarsamfelag ella ditto fyri ikki-trúgvandi nakað at gera við fólkaskúlan? Eg skilji, at tað burdi verið ein partur av fólkaksúlanum, at læra at liva í einum siviliseraðum samfelag, men fyri alt í verðini dugi eg ikki at síggja hvat hetta hevur við kristni at gera.

Grashoppur

Setur tú teg ímóti at lata fólk Mítt fara, so skal Eg í morgin lata grashoppur koma yvir land títt;

Grashoppur. Ein plága, ein pest og eitt áhugavert dýr.

Eg ætlaði at vita hvat bíbilska navnið fyri enska orðið "locust" var, men eg síggi bara "grashoppur" í týðingini hjá Victor Danielsen, sum er at finna á biblian.fo. Men nú eri eg heldur ikki so bíbliukøn. Hinvegin eri eg eitt sindur meira djórakøn. Mær dámar nokkso væl at vita nakað um tað, sum hendir her í veruleikanum ;)

Tað, sum er áhugavert við grashoppum, er at tær hava fortjent tvey nøvn, sum tær jú eisini hava á enskum. Har eita tær "Grasshopper" og "Locust" (og ivaleyst alt møguligt annað eisini, men lat okkum halda okkum til hasi bæði nøvnini).

Ein grashoppa er plantuátari og sæðst ofta hoppandi runt í grasi og ørðum plantum. Tí er navnið sera passandi. Hesar eru sum so ongin plága, og eru at finna nógva staðni runt um í heiminum. Har er tó nakað eitt sindur óhugnaligt við grashoppum (annað enn at tær líkjast aliens um eyguni). Tær kunnu, undir røttum umstøðum, broyta sína fysiologi og blíva til nærum eitt annað djór. Tá hetta hendir flokkast grashoppur saman og flúgva í stórum skýggjum langa leið og eta alt sum fyri kemur. Hetta er orsøkin til at summi síggja grashoppur sum plágur. Tær kunnu elva til hungursneyð, lond kunnu fara á heysin vegna mista inntøku og fólk fáa løgnar idéir um gudar og aðra yvirtrúgv av teimum. Tær broyta veruliga lív og tankar allastaðni.

Tá grashoppur fara á flog í stórum flokkum saman, kalla onglendingar tær fyri "locusts", og hetta er tað sum hendir:

Góð ár, tá nógvur vøkstur er, liva smáar grashoppur væl og nørast skjótt. Um tættleikin blívur nóg høgur soleiðis, at tær nerta nógv við hvørja aðra við bakbeinunum, útloysist serotonin í teimum einstøku grashoppunum, sum ger at tær blíva sosialar. Harafturat útloysa tær feromonir og alt møguligt annað gott. Hetta ger at tær broyta atferð til at vilja vera saman við øðrum grashoppum og tær skifta eisini lit. Harafturat broytast tær soleiðis, at tær nørast skjótari enn áður, so høgi tættleikin blívur til ein "óndan" spiral har fleiri grashoppur føra til uppaftur fleiri grashoppur osfr. Tá hetta hendir koma fleiri og fleiri grashoppur saman og til endans, tá ongin matur er eftir, fara tær á flog og leggjast á alt etandi, sum tær koma fram á.

Tá vera tær til eina veruliga plágu, sum oyðir alt grønt í fleiri kilometrar og ger stóran skaða allastaðni har tær fara.

Tíbetur eru ikki allar grashoppur so. Tað eru nøkur serstøk sløg sum gera hetta, og mest herviliga slagið er at finna í Afrika, Miðeystri og Asia. Hetta slagið eitur "Desert locust" á enskum og kann eta sína egnu kropsvekt í mati hvønn dag. Eisini hava hesar grashoppur eitrað skarn, so matur tær ikki hava etið er ikki etandi tá tær fara avstað aftur.

Les meira um grashoppur, "locusts" og "desert locusts" á wikipedia og finn millum annað nakrar lekrar grashoppu matuppskriftir inni á FAO (neyðugt er at scrolla niður, tað riggar ikki hjá mær at fáa beinleiðis linkið at rigga).

Camp Quest - í Onglandi

Camp Quest byrjaði í USA, og er ein summarlega nakað sum Zarepta bara uttan kristindómin. Tey vilja fegin leggja dent á skeptisismu og legurnar eru upplagdar hjá gudleysum foreldrum at senda síni børn á. Tey á Camp Quest eru tó ikki heilt við uppá at tey endiliga vilja gera børn til smáar ateistar. Tey royna heldur at læra børn at hugsa kritiskt og koma til egnar niðurstøður. Ljóðar nice, ha?

Tey hava fingið rættiliga nógva umtalu á td BBC og á ymiskum bloggum so sum Friendly Atheist og Pharyngula.

Eg havi júst uppdagað (eftir at hon gav eitt hint á Facebook) at Beinta Rasmussen er við í Camp Quest projektinum í Onglandi. (Tað er ikki nøkur hemmiligheit, Beinta. Tað stendur á heimasíðuni hjá teimum). Tey siga um hana:

Beinta Rasmussen

Beinta Rasmussen (or simply B) is currently working at a nursury and is an active member of Amnesty International. She studied Psychology at York and is now applying for Master’s courses in Forensic Psychology. Despite having a fairly firm background in Christianity, she has become increasingly sceptical over the last few years and currently describes herself as a humanist. She is from the Faroe Islands.

Tað passar folks! Vit hava ein føroying við á gudleysu leguni í Onglandi! Nú má eg beint fara at skriva til hennara og spyrja hvussu er. Eg havi hoyrt tey hava eina kapping, har børnini kunnu vinna eina sera kula premiu (haldi eg) fyri at prógva at ósjónligir einhyrningar ikki eru til.

Klikkaravenjing av houbaraungum

So var hon eeeendiliga aftur eftir eina deiliga feriu heima í FO (har eg sjálvandi ikki hevði tíð til at skriva nakað). Meðan eg var heima kundi eg tó slappa av við tryggu vitanini um at eg hevði megnað at venja heilar 5 ungar áðrenn eg fór avstað.

Tað var ikki tí tað var lætt!

Fyrst og fremst gjørdi eg tann stóra feil, at royna at venja smáar ungar. Tað gekk illa, tí tað var so avmarkað hvussu nógvan mat eg kundi geva teimum. Fyri at forklára hvussu tað hongur saman, fari eg líka at geva tær eina gjøgnumgongd av hvussu klikkaravenjing fungerar, og síðani fari eg at fortelja hvørjar trupulleikar ein fuglaungavenjari kann renna seg í.

Klikkaravenjing hevur nøkur sera klár stig:

1. Dýrið má læra samanhangin millum eitt "klikk" (ljóð, sum ein klikkari ger, tá tú trýstir á hann. Fyri summi dýr, so sum fiskar, eru visuel signal betri) og okkurt slag av løn. Her riggar matur best fyri flest dýr. Samanhangin lærir tú dýrið við at klikkja og geva mat "klikk - mat" fleiri ferðir. Maturin skal koma skjótt aftaná klikkið, serliga í fyrstuni.
2. Næsta stig er at læra dýrið, at tað kann gera okkurt fyri at fáa eitt klikk. Hetta er tað ringasta stigið, men tá dýrið fyrst hevur skilt, at tað kann avgera nær tað fær eitt klikk, er tað sum oftast ikki til at steðga. Sum oftast verður onkur grundleggjandi atferð, sum dýrið ger nokkso ofta í forvegin, brúkt sum lærumiðil til hetta stig. Tað kann vera at hyggja at tær, seta seg niður og so framvegis. Her er alneyðugt at dýrið fær eitt klikk so skjótt sum tað ger tað tú bíðar eftir, og at atferðin er nóg vanlig hjá djórinum til at tað ger hetta av óvart fleiri ferðir uppá 5-10 minuttir av venjing. Tað ber til at snýta, og lokka dýrið at gera hetta. Til dømis kanst tú knipsa fyri at fáa ein hund ella okkurt annað dýr at hyggja at tær. Um tú vilt hava dýrið at hyggja at klikkaranum, kanst tú veiftra hann runt frammanfyri dýrinum. Dýr hyggja ofta at tingum sum flyta seg.
3. Síðsta stig er a velja eina atferð, sum skal lærast, og miðvíst geva dýrinum eitt klikk, tá tað ger nakað sum líkist tí. Ein góð atferð at byrja við, er at læra dýrið at fara har tú vilt hava tað. Til hetta kanst tú brúka klikkaran, ein markør av onkrum slag ella bara ein fingur at peika við. Tá dýrið fyrst hevur lært at fylgja einum markøri ber til at fáa tað til næstan hvat sum helst (um tað annars hevur hug).

Fyri at venjingin skal ganga skjótt og innlæringin skal vera sum best, er neyðugt at hava stuttar venjingar við nógvari "løn". Tvs, at tað er neyðugt at miða eftir eini atferð, sum djórið skjótt lærir ella ger ofta og ongantíð gera tað ov trupult. Hetta var sjálvandi ein trupulleiki við mínum ungum, tí eg kundi bara geva teimum 3 maðkar at eta áðrenn eg mátti gevast. Tað er ikki heilt nóg mikið.

Klikkaravenjing av houbara ungum:

Teir fyrstu ungarnir eg fór í holtur við vóru so ungir at har var ongin framgongd at hóma nakrastaðni. Eg vandi í eina viku tvær ferðir um dagin uttan at síggja nakað sum helst tekin uppá at teir vistu hvat ein klikkari var fyri nakað. Áh denn spilta orka. Eitt sindur betri gekk við ungum frá umleið 3 vikum og eldri.

Tað tók enn umleið 3 dagar, tvs 6 venjingar áðrenn teir skiltu at teir høvdu eina ávirkan á klikkaran. Hesar venjingar vóru ein seria av "klikk - mat" gradvíst til "klikk tá ungin hyggur at, er nær við ella flytir seg ímóti blýanti - mat" (blýanturin var fokus fyri ungarnar. Eg vildi læra teir at geva blýantinum gætur heldur enn klikkaranum, tí tað er lættari at peika við einum blýanti.) Tað er trupult at forklára akkurát hvussu frustrerandi tað er at sita og klikka og fóðra og klikka og fóðra uttan at har er nakað ljós í eygsjón hjá unganum.

Endiliga, ein dag gav ein ungi blýantinum gætur og eg skundaði mær at klikka. Hann gjørdi tað umaftur, og so gjørdi eg. Og so gekk annars skjótt framá. Tvær venjingar seinni kvikaði ungin sær yvir til blýantin tá eg helt hann fram. Tað sama var galdandi fyri allar hinar ungarnar. Teir vóru ómetaliga líkir í lærunemheit. Bara ein vísti onga framgongd, men hetta var tí hann ongan áhuga hevði fyri matinum (sum var mjølormar). Í mun til hinar ungarnar, sum trippaðu aftur og fram og hugdu grammir at ílatinum við ormum, so fór hesin bara avstað og setti seg niður onkrastaðni. Ikki so smart. Eg hevði úr at gera við hinum ungunum, men eg ivist ikki í, at eg nokk skuldi funnið okkurt annað at lokka hann við, um tað skuldi verið.

Frá at fyrsti ungin hevði uppdagað sítt vald yvir klikkaran, var lætt at flyta seg til at halda blýantin í frið, tá ungin kom til hann og bíða eitt sindur, áðrenn eg klikti. Sum oftast vóru ungarnir ov spentir eftir klikkinum til at gera nakað annað enn bara standa har meðan teir bíðaðu, og hetta var júst tað eg vildi. Skjótt stóðu teir allir penir og bíðaðu til eg klikti. Skal sjálvandi ikki yvirdríva hvussu væl tað gekk. Summir høvdu hug at trippa eitt sindur ella pikka blýantin, men so fingu teir onki klikk. Harafturat skal havast í huga, at eg bíðaði øgiliga stutt í fyrstuni. Eitt sekund kanska. Tað var bara so har var eitt lítið glopp millum at ungin kom fram og klikkið. Tá eg fyrst fekk ungarnar at fokusera á blýantin var onki glopp. So skjótt ungin hugdi at blýantinum fekk hann eitt klikk og so skjótt hann dugdi tað var tað eitt klikk so skjótt hann kom til blýantin. Hetta er týdningarmikið, tí um har er nøkur pausa í fyrstuni tá eitt dýr er í ferð við at læra eina atferð, so er atferðin nógv ringari at læra, enn um har er eitt klikk beinanvegin tá dýrið ger tað, tað skal.

Frá at hava ungarnar rennandi aftaná blýantinum og bíðandi penir til teir fingu eitt klikk, fór eg til at fáa teir at fara uppá eina vekt, sum var modifisera til at viga houbaraungar. Tað tók eina løtu hjá teimum at venja seg við at teir skuldu traðka upp og eisini á eina aðra yvirflatu. Men tá teir høvdu vant seg við tað, stóðu teir eisini púra góðir uppi á vektini og bíðaðu eftir sínum klikki, so eg kundi viga teir. Stór succes!

Hví klikkaravenjing?

Áðrenn hetta hava vit altíð fangað houbarar fyri at viga teir, og tað kemur meira enn so fyri, at teir bróta eitt bein ella ein vong í prosessini. Harafturat er tað sera stressandi fyri teir at vera fangaðir, tí hóast vit brúka nógva orku uppá at spekja teir, eru hetta altso villir fuglar. Teir hava tað als ikki lætt við at vera handfarnir nakað serligt. Av hesi grund viga vit ongantíð hannar í ungatíðini, tí vit fáa onki sáð frá teimum, um teir eru stressaðir av handfaring. Flestu houbara renna undan fólki einar tveir dagar aftaná at vit hava fanga teir, so tað er ongin kjansur at fáa ein hann yvir til fólk at donera sítt sáð, um hann akkurát hevur verið fangaður. Møguliga fara vit at venja nakrar vaksnar hannar til at viga seg sjálvar soleiðis at vit kunnu viga teir í ungatíðini.

Eitt annað, sum eg havi lisið um ymsa staðni á internetsíðum um klikkaravenjing, er at hetta er ein góður máti at spekja djór. Tey vera ofta minni nervøs og glaðari fyri selskap frá sínum eigara enn djór, sum ikki vera vand við klikkara (ella onkrum øðrum lønarbaseraðum venjingarhátti). Hetta stendst av at djórið følir at tað kann ávirka síni umgevilsir (her er tað so klikkarin), men eisini at tað noyðist at á onkran hátt kommunikera við fólk. Tað er trupult at kommunikera væl meðan mann er bebbaræddur, so djórið má koma yvir sín ótryggleika og sína ræðslu fyri at fáa tað tað vil (mat, leiku, loyvi til at fara onkrastaðni. Mín gamli hundur mátti sita áðrenn hon slapp úr bandinum) Tí havi eg eina skumla plan um at útskriva eina klikkaravenjingar "resept" til okkara minst spaku fuglar, fyri at vita um tað kanska kann hjálpa. Her kemur ein rapport um tað um tað blívir til nakað.

Her eru tvey link til síður um klikkaravenjing:

Síðan hjá Karen Pryor. Hon er stórsta persónligheitin, sum finst, tá tað kemur til klikkaravenjing. Hon veit alt, sum er at vita um hetta.

Wikipedia um klikkaravenjing.

Har finnast nógvar síður afturat, men tær flestu eru kommersiellar og ikki líka góðar sum tann hjá Karen Pryor ;) Men tað er bara at googla, so finnur tú meira.

Gevur tað meining at har er ein skapari?

Har eru nógv, kanska serliga trúgvandi, men ikki bara, sum halda at heimurin er so "perfektur" og elegant samansettur, at tað virkar sum har er eitt skapandi sinni aftanfyri. Sum um at onkur ella okkurt hevur avgjørt nakrar grundreglur, sum heimurin skal fylgja.

Eg skilji væl hesa tankagongd, men eg eri ikki samd. Eg veit ikki hvussu heimurin bleiv til, og eg skilji ikki kvantemekanikk, men tey klóku fortelja mær at har eru nakrar grundreglur sum avgera til dømis hvussu sterk atdráttarmegin er, hvussu skjótt ljós kann ferðast osfr. Hetta er tann mátin okkara heimur er samansettur uppá og hvussu hetta hendi veit eg ikki. Kanska astrofysikarar vita tað...

Av tí at hesar grundreglur gera tað møguligt fyri stjørnur og planetir at blíva til, virkar tað sum at onkur avgjørdi at hetta vóru tær røttu grundreglurnar fyri at lív kundi blíva til her. Eg haldi tað er eitt lítið sindur fantasileyst at hugsa so. Eg haldi, at um grundreglurnar vóru annarleiðis, so vóru menniskju ivaleyst ikki her, men tað kann saktans vera at okkurt annað lív var. Okkurt annað intelligent lív, sum eisini sat og undraðist á hvussu tað bar til at grundreglurnar vóru so elegant lagdar til at heimurin kundi innihalda lív. Skilir tú hvat eg meini?

Eg haldi tað er mikið møguligt at hesar grundreglur eru komnar í av óvart, og at vit eru eitt úrslit av hesum reglum, og tað er tí tær passa so væl til okkum. Eitt sindur sum at ein kulla í jørðini kann koma til av óvart, men at vatnið sum dettur í hana til at gera ein hyl passar perfekt til hana. Um vatnið dugdi at hugsa, so kanska tað hevði hugsað at onkur mátti hava skapað hasa kulluna so at vatnið passaði so væl í hana. Vatnið mintist ikki at hava nakað annað skap, og kundi tí ikki fyristilla sær at tað bara var soleiðis skapað tí tað lá í akkurát tí kulluni.

Tað er faktiskt líkamikið um grundreglurnar eru sum tær eru av óvart. Tað sum vit ikki kunnu siga, er at "av tí at vit passa so væl til tær, so mugu tær hava verið skaptar til okkum". Nei vit eru sum vit eru orsaka av reglunum. Ikki umvent.

Hetta er eitt svar til eitt tílíkt argument á hægsta støði eg havi hoyrt um. Onnur hava hug at tosa um jørðina, og hvussu perfekt hon er til okkum, men hetta er júst tað sama argumentið sum við grundreglunum, bara minni áhugavert, tí vit vita hvussu tað ber til at jørðin er sum hon er og hví vit passa so væl til hana. Eg veit ikki enn hvussu grundreglurnar blivu sum tær blivu, men tað fari eg kanska at finna útav einaferð.

Vár í Usbekistan og rúmd á eggum.

Soooo var eg endilga aftur. Hevur tú saknað meg?

Har eru tvær høvuðsorsøkir til at eg ikki havi skrivað nakað í 2 mánaðar: Eg arbeiði alt samdøgrið um várið, og eg eri ófantaliga dovin. Ikki ein góð kombinatión, tí tað endar altíð við at eg brúki mínar fáu fríløtur til at gera onki. Og eg meini bókstaviliga onki.

Anywho, nú er við at ganga eitt sindur róligari fyri seg. Ikki heilt so nógv egg í klekimaskinumnum, nógvir ungar eru blivnir stórir og alt hurlivasið er blivið rutina.

Men hvat er tað so eg havi gjørt hesar tveir mánaðarnar? Jú, eg havi verið úti í oyðimørkini og leita eftir houbarum í mars, og apríl er farin við at passa egg í klekirúminum, síðani passa ungar og eitt sindur av ungavenjing við klikkara.


Houbaraleiting:

Ein partur av mínun arbeiði, er at hjálpa við at kanna houbara stovnin her í okkara parti av Usbekistan. Vit royndu eina nýggja mannagongd í ár, og vónandi fara vit at fáa okkurt munagott burturúr. Fyrstu úrslitini síggja í hvussu so er lovandi út.

Kleking:

Tað er ein kunstur at klekja egg. Fyrst má mann hava eina góða klekimaskinu, síðani er neyðugt at duga at brúka og umvæla maskinuna og harafturat er neyðugt at maskinan er í nøkurlunda stabilum umhvørvi tá tað kemur til hita.

Hetta er tó bara maskinan. So kemur alt hitt. Hvat fyri temperaturur er tann rætti til júst míni egg? Hvussu nógv fuktigheit skal til fyri at eggið lætnar passaliga nógv hvønn dag? Hvussu nógv eigur mítt egg at lætna hvønn dag? Hvussu leingi eigur tað at vera í klekimaskinuni? Hvussu langt var tað komið í klekingini, tá vit tóku tað? Nógvir spurningar, og vit hava ikki svarið til allar enn. Eg rokni við at høsnaalarar vita akkurát, men houbara eru ikki heilt so líkatil.

Higartil hava vit ábendingar um hvussu nógv houbara egg lætna tá tey ver klekt úti undir einari bøgu. Harafturat vita vit hvussu heit eggini skulu vera og hvussu leingi tað eigur at taka áðrenn eggið klekist. Mín stóri trupulleiki í vár og í fjørð er at finna eina góða meting av hvussu langt eitt egg er komið í klekingini.

Hetta átti at latið seg gjørt við at finna rúmdina av egginum og vektina. Út frá hesum og eini vitan um hvussu nógv eggið átti at vigað tá tað var nývorpið, ber til at siga hvussu langt síðani tað byrjaði klekingina. Har er ein óvissa uppá 1-3 dagar, alt eftir um hetta var fyrsta egg ella síðsta sum bøgan varp. Bøgan byrjar at klekja tá hon hevur vorpið 3 egg, og verpur møguliga eitt afturat eftir hetta. Tað vil siga at hóast eggini ikki eru líka gomul, so eru tey byrjað at klekjast samstundis, við tí møguliga 4. egginum sum undantak.

Eg havi tó funnið eina aðra óvissu, sum veruliga ger mær fortreð tá eg skal finna útav hvussu gomul eggini eru. Henda óvissa, eri eg nokkso vís í, stavar frá okkara mannagongd. Fyri at finna rúmdina á okkara eggum, brúka vit longd og diametur har eggið er breiðast pluss ein konstant, sum tekur hædd fyri skapinum av houbara eggum. Trupulleikin er bara tann, at hesin konstantur ikki riggar serliga væl, tí skapið á okkara eggum er næstan ongantíð tað sama. Hetta ger at rúmdin vit finna hevur sera stóra óvissu og so hevur metti aldurin eisini sera stóra óvissu. Verri skil, tí so vita vit ikki nær vit kunnu vænta at eggini hjá okkum klekjast.

Har finnast aðrir mátar at rokna rúmdina á eggum út og hesir eru teir vanligastu, sum eg dugi at síggja:

1. Koyr eggið í eitt mátiglas við vatni í, og les av hvussu nógv meira er í. Hetta er í so simplistiskt, men prinsippið er tað sama, altso: hvussu nógv vatn flytir eggið. Ikki so smart fyri egg vit vilja klekja, tí har vísir seg at vera ein tendensur har egg sum hava verið vát ikki klekjast líka ofta sum egg, sum ongatíð hava verið vát (tað siga houbara alarar við drúgvum royndum, men eg veit ikki um nakra vísindaliga kanning).
   
2. Máta tveir diametrar á egginum afturat longdini. Har eggið er breiðast og mitt ímillum endarnar á egginum. Hetta gevur eitt neyvari úrslit, tí tað tekur hædd fyri kurvuni, sum yvirflatan á egginum hevur. Hinvegin er tað ikki heilt líkatil at finna miðjuna á einum eggi heilt neyvt.
3. Máta munin á densitetinum á egginum í vatni og á turrum. Enn sami trupulleiki við at koyra eggið í vatn, men eg eri heldur ikki heilt vís í hvussu hetta fungerar. Má fara at kanna tað nærri.
4. Tak eina digitalmynd av egginum og lat eina teldu rokna rúmdina út grundað á siluettina. Hetta er ein neyvur máti, men eitt tílíkt telduprogramm er ikki lætt at fáa fatur á, og myndin skal vera ógvuliga góð fyri at minka um feilkeldurnar, sum koma av skuggum á myndini, skeivt littari bakgrund, skeivur vinkul inn á eggið osfr. Hinvegin kann hetta vera ein sera góður, neyvur og lættur máti at finna rúmdina á einum eggi, um ein hóskandi mannagongd verður fylgd.

Eftirsum eg so øgiliga fegin vil vita hvat rúmdin á okkara eggum er, havi eg avgjørt at royna at finna ein máta at brúka mannagongd nummar 4. Nógv roks og fjas í fyrstuni, men tað átti at verið lætt og skjótt at gera, tá alt tað fyrsta er komið uppá pláss. Eitt stativ til myndatólið, okkurt at spjaða ljósið so ongir skuggar eru, einin passandi bakgrund (ivaleyst hvít) og eitt telduprogramm, sum dugur at rokna rúmdina á einum eggi út frá siluettini. Eg havi kontaktað ymisk fólk, sum hava royndir við hesi mannagongd og eg havi eisini práta við ein, sum hevur stuttleika sær eitt sindur við myndum av eggum, fyri at vita hvussu hetta kundi riggað. Eg eri sera spent uppá at hoyra hvat øll hesi fólkini hava at siga.

Leinki til eina síðu, sum viðger rúmdarmáting av eggum við brúk av digitalum myndum.

Nokk um tað.

Ungapassing:

Tá eg ikki havi passað egg, havi eg passað houbaraungar. Teir eru øgiliga fittir og øgiliga býttir. Sera hugnaligt, men eisini strævið. Tað sum var stuttligari, men sum tíðverri hevur verið ógvuliga óstrukturerað og avbrotið, var at venja teir.

Venjing:

Tá okkara houbara eru vaksnir, viga vit teir einaferð um mánaðin, fyri at tryggja at teimum ikki feilar nakað og tílíkt. Vit noyðast at fanga teir fyri at gera hetta, og har er altíð ein vandi fyri at fuglurin kemur til skaða. Tí helt eg tað møguliga var eitt gott hugskot at læra fuglarnar at fara upp á vektina sjálvir. Hetta er tað venjingin hevur verið til. Eg avgjørdi at brúka klikkaravenjing, av tí at hetta hevur víst seg at vera ein góð mannagongd til onnur vill djór á til dømis djóragørðum, og eg veit av erfaring at tað riggar við bæði hundum og gullfiskum. Tann stóri trupulleikin er, at eg eri ongan veg komin við venjingini, tí fyrst og fremst er tað ógvuliga avmarkað hvussu nógvan mat eg kann pota í ungarnar, so hvør tími verður ógvuliga stuttur, og harafturat hevur tað verið brúk fyri mær aðrastaðni, so eg havi ikki havt møguleikan til at venja ungarnar í fleiri dagar í senn. Í morgin fari eg at byrja aftur, og vónandi verður bara neyðugt við einari lítlari løtu við endurtøku av teimum fyrstu 2 stigunum í venjingarætlanini. Tá eg eri liðug við at venja ungarnar, fari eg at skriva ein post um úrslitini og greiða frá venjingarætlanini. Vónandi fer tað at rigga hjá mær, men tað er ilt at siga enn.

Kvinnudagur í Usbekistan

Ein test til tykkum: Hví dámar mær ikki mátan tey halda altjóða kvinnudag her?

Vit hildu dagin ein leygardag, tí sunnudag er næstan ongin til arbeiðis. Traditiónin sigur, at kvinnur kunnu taka sær av løttum kvinnudagin, og menn varta tær upp. Hetta er nakað teir (ja, menninir) ganga høgt uppí.

Leygarmorgun fingu vit morgunmat sum vant, sum Zamira, okkara kvinnuligi kokkur hevði gjørt, og síðani vaskaðu hon og hennara kvinnuligi hjálpari upp. Við morgunmatarborðið fortaldi ein av monnunum (onglendingur) at hann fór at hjálpa okkara kokki at matgera til døguran. Hansara hjálp bestóð, so vítt eg veit av, at skera kjøtið í bitar. Tað var so tað hann segði sjálvur. Zamira stákaðist og dóttir hennara hevði bakað eina kaku til omaná.

Til døguran hildu tveir menn røðu og fortaldu okkum kvinnum hvussu raskar vit eru og so fingu vit eina gávu. Hendan gávan var keypt av eini kvinnu. Gávan var kjólastoff, sum vit allar, sum traditiónin sigur, skulu seyma kjólar av til várhaldið (teirra versión av páskum).

Tvær gentur, sum vóru bodnar við til døguran, og tískil ikki vóru til arbeiðis tann dagin, blivu (av einum manni) sendar í køkin at vaska upp eftir døguran.

Eg arbeiddi eisini tann dagin, líkasum allar hinar dagarnar í vikuni. Eg fekk eisini gávu frá tveimum av gentunum, sum arbeiða her. Hetta vóru tvær blómur úr plastikk. Hetta var ivaleyst tað dýrasta tær kundu geva mær, uttan at brúka allar sínar lummapengar, sum eftir eru, tá pápin hjá teimum er farin avstað við lønini.

Øll hildu tað var frálíkt, og menninir vóru glaðir fyri at kunna siga, at teir høvdu feira okkum kvinnur hendan dagin.

Ásan var minni nøgd...

Missa trúnna?

Inni á heimasíðuni hjá Dialogos (sum eg havi ignorerað alt ov leingi) spyr Sjúrður Hammer hvussu tað ber til at fólk missa trúnna, og hansara niðurstøða er at hetta ofta kemur av skeivari upplæring í trúnni av fyrstan tíð. Út frá heimasíðuni hjá Richard Dawkins, har fólk kunnu skriva um hví tey mistu trúnna, sær tað út til at fólk mistu trúnna tí tey funnu útav, at søgur so sum skapanarsøgan ómøguliga kunnu vera vísindaliga sannar. Hetta botnar ivaleyst í einari ov bókstavatrúgvari tulking av bíbliuni, har veruleikin, sum vit kenna hann, verður avvístur.

Sæð frá sjónarhorninum hjá Sjúrði og ivaleyst Arna, er hetta rættiliga keðiligt. Teir vilja jú helst ikki at fólk missa trúnna. Tað kann eg sum so vera líkaglað við. Men har er ein orsøk til at eg fegin vil stuðla tí, sum Sjúrður og Arni gera. Vit skylda okkara børnum og ungu at fortelja teimum hvussu verðin veruliga hongur saman. Tað er skeivt at fortelja teimum ævintýr sum um tað var tann ediliga sannheit.

Um Dawkins fær fólk at missa trúnna við sínum bókum har hann vísir á hvussu djór eru ment uttan nakra uppíblanding frá einum gudi, so er tað tí at hesi fólk hildu at ein gudur mátti blanda seg uppí fyri at menning kundi hent, ella enntá at ongin menning er hend. Hesi fólk hava fingið skeivar upplýsingar, og onkur hevur antin tilvitað ella ótilvitað logið fyri teimum.

Eg skal ikki gera Dawkins til eina minni ávirkan fyri meg enn hann hevur verið. Hansara bøkur um menning vóru og eru ein stór inspiratión, og eg havi honum at takka fyri mín áhuga í atferð, sum hon er tengd at menning. Hansara øki innan lívfrøði er ivaleyst tað økið eg haldi vera allar mest spennandi. Harafturat kann eg næstan uppá klokkuslettið (men ikki heilt) fortelja nær eg gjørdi av at seta spjaldrið "gudloysingur" á meg sjálva. Hetta var eftir at hava sæð "Root of all evil?" hjá Dawkins. Skal tó líka viðmerkja at eg uppá ongan máta gekk runt og var trúgvandi áðrenn eg sá sendingina. Eg hevði bara ein tendens til at balla meg inn í orð sum ivandi, agnostikari og tílíkt áðrenn tað. So ja, Dawkins hevði stóra ávirkan á meg sum lívfrøðing og sum gudloysing.

Men, og hetta er eitt stórt men, sum eg haldi Dialogos burdi viðurkent, tí eg haldi tað er galdandi fyri nógvar gudloysingar. Eg misti ikki trúnna av at hoyra um hvussu menning hekk saman. Ella av at hoyra um Big Bang, ella av at lesa ella síggja nakað sum Dawkins skrivaði (ellla nakar annar av hansara líkum). Mín trúgv var ongantíð serliga sterk, eg kláraði akkurát at yvirbevísa meg sjálva um at eg vildi konfirmerast, tí eg trúði uppá Guð, men tað var líka við at eg mest vildi tað tí øll onnur blivu konfirmerað (um tey ikki hoyrdu til eina fríkirkju). Men hvat veit mann eisini um trúgv tá mann er 14? Eg haldi tað er tápuligt at krevja av 14 ára gomlum at tey skulu siga nakað sum helst um sína trúgv, fyri ikki at tosa um yngri børn. Tað, sum gjørdi at eg gavst at trúgva, var at eg simpulthen ikki fann nakra ábending um nakað yvirnáttúrligt nakrastaðni. Har var onki eg nakrantíð hevði sæð ella upplivað, sum ikki kundi forklárast vísindaligt. Eg dugdi simpulthen ikki at finna nakað, sum uppá nakran máta gav eina ábending um nakran gud. Og tá eg kom fram til hesa niðurstøðu, so dugdi eg ikki at síggja hví eg skuldi brúka orku uppá at dyrka henda gud, sum har ongin grund var til at halda, var til.

Eg havi ongan illvilja ímóti kristindómi vegna ringar upplivingar sum barn. Jona Hendriksen, hatta frálíka menniskja, hevði stórstu kristnu ávirkanina á meg, fyrst í Várgleði og síðan sum títtlingur (og í minni mun, skóti), og Bjarni Bech, sum doypti og konfirmeraði meg, er ein persónur eg havi stóra virðing fyri. Eg sigi hetta fyri at punktera eina aðra grund summi hava hug at festa á gudloysingar til at teir mistu trúnna. Hetta við at hata Guð ella sína samkomu ella okkurt, er IKKI ein høvuðsgrund til at fólk missa sína trúgv. Í hvussu so er ikki um eg spyrji gudloysingar sum eg kenni.

Tað er harmiligt at fólk eru illa upplýst um hvussu verðin hongur saman og finna sín materialistiska vísdóm í einari 2000 ára gamlari bók fullari í ævintýrum og líknilsum. Eg leggi onki í um teirra upplýsing fær tey at missa trúnna, men eg haldi tað er meira gjøgnumgangandi fyri gudloysingar, at tey simpulthen ikki finna nakra sum helst ábending um at gudar eru til, heldur enn at tey missa sína trúgv av onkrari traumatiskari uppliving. Veri seg hetta at tey finna útav at bíblian ikki kann fortelja teimum hvussu djórini blivu til, ella at Guð ikki var so góður við tey, sum tey hildu (væntandi bønarsvar, tronglig samkoma, ella whatever).

So ja, Sjúrður. Summi missa kanska trúnna av tí at teirra kristna uppaling er full í vísindaligum skeivleikum, men eg haldi tykkara trupulleiki er størri enn so ;)

Tillukku Darwin!

Jaja. Eg veit. Tað var í gjár. Men eg havði alt ov nógv at gera við at feira Darwin til at skriva nakað í gjár. Sum lívfrøðingur (sort of) hevur menningarlæran ótrúliga nógv at siga fyri mítt arbeiði, so eg seti stóran prís uppá stóra arbeiði Darwin gjørdi fyri 150 árum síðani. Menningarlæran kollvelti lívfrøði sum fakøki og hevur latið ótrúliga nógvar hurðar upp til frágreiðingar fyri hvussu lív her á jørðini ber seg at og mennist.

Eg tími ikki at forklára hvussu menning fer fram, eg meini eg havi nevnt okkurt um tað í undanfarnum posti og harafturat finst so nógv tilfar á netinum, sum greiðir frá hesum nógv betri enn eg nakrantíð kann.

Eg má tó líka reypa eitt sindur. Eg var í gjár í einari útvarpssending, sum kallast The World og er gjørd í samráð millum BBC og PRI. Tað var bara eitt heilt stutt klipp har eg segði hvør eg var og ynskti Darwin tillukku við degnum. Millum hini fólkini í sendingini (sum sjálvandi ikki vóru líka kend sum eg) var Richard Dawkins :)

Anyways. Tillukku Charles Darwin, og takk fyri tað tú gjørdi fyri lívfrøði. Her koma nøkur leinki til upplýsing um menningarlæruna.

Eitt sindur populistiskt og ivaleyst við ymiskum skeivleikum á New Scientist (enskt)

Natural History Museum í London hevur ein part av síni heimasíðu bara til menningarlæruna (enskt)

Århus Universitet og Købehavns Universitet hava samarbeitt um eina síðu um menningarlæruna (dankst)

PBS um menningarlæruna (enskt)

Føroya Náttúra. Undirvísingartilfarð frá Magnus Gaard um lívfrøði á Google Book search. (føroyskt)

Ger so væl :)

Sjókiskur?

PETA man vera dummasti djóraverndarfelagsskapur, sum til er í hesi verð. Tey eru ekstrem í allar endar og kantar. Heimasíðan er ein stór propagandamaskina, og um mann trýr tí tey siga, so er mann í stórum vanda fyri at blíva totalt vrak við tankan um øll djórini sum líða neyð allastaðni. Sakin er bara tann, at tey yvirdríva í so stóran mun, at tað ber als ikki til at taka tey seriøst. Tað harmar meg, tí djóravælferð er nakað eg gangi høgt uppí og PETA oyðileggur nógv av tí arbeiðinum, sum reiðiligir djóravælferðarfelagsskapir so sum RSPCA og ASPCA í ávikavíst UK og USA gera (fyri ikki at gloyma okkara egna djóraverndarfelag).

Tá hetta er sagt, mátti eg tó flenna at hesari kampanjuni hjá teimum. Tey hava opinbart fingið eyguni upp fyri at fiskar eisini kunnu líða, og hava tí gjørt av at geva fiskum nýtt navn. Nýggja navnið fyri fiskur? Jú tað er "Sjókiska" (leysliga føroyska). Sloganið hjá teimum er "Bjargið sjókiskunum!" Tey halda hetta er eitt gott hugskot, tí hvør hevði nakrantíð viljað fiskað sjókiskur? Ella biðið um sjókisku á einari matstovu? Eg kann fortelja teimum hvør: Eg, og øll onnur eg havi prátað við um hesa kampanjuna. Hatta er so dumt, at eg ikki ivaðist í at hatta var ein joke í fyrstuni. Men hatta sær totalt legit út, so eg má bara góðtaka at PETA er sokkið longur niður enn eg helt var gjørligt.

Enn einaferð er hetta nakað eg harmist um, tí eg haldi faktiskt at fiskavælferð skal takast seriøst. Fiskihættir nú á døgum, og aling eisini, eru als ikki egnaðir til at tryggja vælferð á fiskum. Hetta hóast vísindaligar kanningar hava víst, at fiskar fáa ilt, sum vit onnur og líða av ræðslu sum flest onnur "hægri" djór. Sera harmiligt at PETA ger djóravælferð til eina joke.

Keeeeeeeert!

Nú skal eg geva tær djóraatferð so tað baskar!

Inni á Tetrapod Zoology er ein grein um ein papageyk, sum eg ongantíð hevði hoyrt um fyrr. Hann er gott nokk eitt vidundur av einum djóri:

Hann angar av blómum, gongur á jørðini og klatrar tí hann flýgur ikki, hann spinnur sum ein ketta tá tú lyftir hann upp og er øgiliga spakur av einum villum fugli at vera. Hann er eisini eitt gott kelidjór.

Hesin grøni landpapageykur eitur kakapo (Strigops habroptilis) og býr í Nýsælandi á smáum oyggjum, har rottur og onnur fremmand rovdjór ikki búgva. Fyrr var hann vanligur um alt Nýsæland, men sum ikki einaferð er við tílíkum spøkum dýrum, sum ikki eru von við at verja seg ímóti rovdjórum, er hann nú ógvuliga hóttur mest vegna ovurveiðu og fremmand rovdjór, sum fólk hava tikið við til oyggjarnar.

Hann er eisini nakað sum stóra pandabjørnin, tí hann er ringur at fáa at nørast væl. Antin verpur bøgan als ikki, tí har er ov lítil matur, ella kann hon finna uppá at (ikki við vilja) at verpa egg við nógv fleiri hannum enn honum alt eftir hvussu væl hon er fyri.

Kakapo eru einastu papageykar sum ikki flúgva, einasti fuglur í Nýsælandi sum hevur "lek" og einasti fuglur nakrastaðni, sum ikki flýgur og hevur "lek".

"Lekking" er áhugaverd atferð. Hetta sæðst í fuglum (sum kakapo), súgdjórum (sum "topi"), fiskum og skordýrum. Tó er vanligast at tosa um lekking tá tað kemur til fuglar. Tá tíðin kemur til at nørðast samlast hannarnir á einum ávísum stað og gera seg upp fyri honunum. Ofta berjast teir um besta plássið í fyrstuni men tá tað kemur til at tiltrekkja honirnar handlar tað um at vísa hvussu raskir teir eru uppá ymsar mátar. Kakapo fuglurin rópar niður í eina (heimagjørda) kullu, sum virkar sum ein ljóðforsterkjari og rópið kann hoyrast upp til ein kilometur í stilli og upp til 5 kilometrar í undanvindi. Har eru fleiri ymisk ljóð, sum fuglurin kann gera, og tað ber til at hoyra tey inni á wikipedia. Tá ein bøga so kemur nær byrjar steggin sín paringsdans og um alt gongur eftir ætlan parast tey, fyri so at fara hvær til sítt. Bøgan tekur sær av eggum og ungum sjálv og steggin fer aftur at royna at tiltrekkja fleiri bøgur við sínum lek rópum.

Hvussu er og ikki, so eru so vítt eg veit í skrivandi stund 90 kakapo til í Nýsælandi (og í verðini) og allir hava fingið navn. Møguliga eru fleiri beint nú, tí bøgurnar hava reiðrast í novembur-januar, so kanska spurdist onkur ungi burturúr.

Har er so nógv annað, sum eg kundi skrivað um henda fugl, men eg haldi eg fari at enda við nøkrum leinkjum til síður við upplýsing um kakapo.

Wikipedia

Kakapo Recovery

New Zealand Birds

The Fabulous Kakapo

Feminisma?

Tað er øgiligt sum fólk ofta duga at skjóta seg sjálvi í fótin, og tað er tað er haldi feministarnir hava gjørt í seinastuni.

Onkur gjørdi meg sum ikki einaferð varuga við hvussu feministar uppføra seg sum um tær hata mannfólk. Hetta haldi eg er púra absurd tí hvussu kanst tú hata helvtina av øllum fólkunum í heiminum? Eg kann ikki fyristilla mær annað enn at tað er eitt fátal av feministum, sum veruliga hata menn, og at nógvar av teimum sum uppføra seg sum tær gera tað, í veruleikanum hava ein hund grivnan onkra heilt aðra staðni.

So hesin posturin er til tykkum mannfólk har úti, sum halda at allir feministar per definitión hata mannfólk.

Fyri meg byrjaði feminisman sum ein alneyðug rørsla sum samlaði kvinnur um sakina at fáa somu lógarfestu rættindi sum menn. Tað hava vit nú, og summi vilja kanska vera við at vit eru við at detta í hina grøvina. Tað kann so diskuterast, og er ikki nakað eg tími at brúka hendan postin til at tosa um. Eg vil heldur tosa um hvat feminisma er blivin til síðan vit fingu hesi ymisku rættindi, sum vit ikki høvdu fyrr. Tær flestu av okkum feministum hava nú nóg mikið við at rópa upp og skelda, um vit fáa eygað á órættvísi, sum enn gongur fyri seg (ólíka løn fyri líka arbeiði, til dømis) og annars uppføra okkum sum vit eru líkar hjá monnum (hvat vit jú eru). So er tann søgan eisini liðug. Eg gangi virkuliga ikki runt og skeldi mannfólk út í tí dagliga ella gremji meg um at eg veri niðurtraðkað ella hvat tað er. Tað behøvist eg jú ikki, tí tann tíðin er av.

MEN, so er tað summar, sum opinbart ikki hava uppdagað at vit ikki longur noyðast at ganga runt og berjast fyri okkara rættindum og síggja menn sum tann stóra fíggindan. Eg veit ikki um tær hava okkurt kompleks ella hvat, men tær hava eftir øllum at døma ikki uppdagað, at stríðið er av. Ongir menn ganga og nokta okkum at gera tað vit hava hug til. Vit kunnu rotta okkum saman og bara velja kvinnur á ting, og soleiðis nærmast taka valdið í einum landi. Har er veruliga onki at fara eftir, uttan eitt. Men tað er eitt stórt ting:

Konufólk eru so forbannað raskar at rakka niður uppá hvørja aðra. Vit unna ikki hvørjum øðrum karrierur, góða løn osfr, so vit blíva súrar og bitrar yvir at aðrar klára seg væl. So byrja vit at beskylda tær fyri at vera vánaligar mammur, ella kaldir fiskar um tær ikki vilja hava børn, og karrierukvinnan blívir ímyndin av tað ringasta ein kvinna kann vera. Hvussu í h*lviti skulu vit so vænta at samfelagið sum heild (tvs menn íroknað) tímir at respektera karrierukvinnuna? Eg haldi tað er uppá tíðina at feministar alla staðni taka seg saman og ásanna at teirra størsta forðing er tær sjálvar. Vit hava vald, vit hava útbúgving, vit kunnu alt. So hví f*nin ganga vit so runt og gremja okkum um hvussu vemmiligir menn eru? Og hví í allari víðastu verð ganga vit og rakka niður uppá hvørja aðra og harvið gera tað legitimt at hugsa so um konufólk hvørt tú ert maður ella kvinna?

Sorry menn. Tit hava ikki fortjent at konufólk ganga runt og uppføra seg sum offur av tykkara maktsjúku. Tað er eitt fátal av monnum (men ikki so øgiliga fáir innan ávís trúðarsamfeløg í FO), sum reint faktiskt royna at standa í vegin fyri kvinnum. Vit duga bara so ekstremt væl at standa í vegin fyri okkum sjálvum (kanska eisini serliga tær sum liva innan ávís trúðarsamfeløg í FO).

Vil fegin enda við at siga at eg haldi onki ringt um tykkum menn, men feministur eri eg. Har er bara munur á at vera ein feministur, sum roynir at halda fast við hesa relativt nýggju janvstøðu vit hava fingið og einum feministi sum, óvist hví, hatar menn.

So kvinnur: Takið tykkum saman! Eg tími ikki at hoyra menn spilla feministar út, tí summar av tykkum uppføra tykkum sum neyt.

New Scientist heldur at Darwin fór skeivur - opinbart

Mangt skal mann hoyra áðrenn av dettur oyrað. Tað má eg siga. Eg haldi tað er heilt ekstremt ansvarsleyst av einum blað sum New Scientist at plástra "Darwin was wrong" út um alla forsíðuna. Vilja tey hava kreationistarnar at klappa í sínar smáu hendur? Virkuliga idiotiskt av hasum blaðnum, og tey kalla seg “New Scientist”, so mann skuldi trúð at tey vóru áhugað í at skriva um hvussu vísindi virka. Men opinbart ikki, tí greinin sum forsíðan sipar til, er sensasjonelt fjas úr enda í annan.

Her er hvat greinin sigur:

• Darwin segði at alt lív á jørðini passaði í eitt træð við einum felags forfedra. Hendan myndin av einum træði er tað sum taksonomar hava brúkt í langa tíð til at finna útav hvussu ymisk djór og ymiskar plantur eru í familju. Tað er eitt familjutræð.

• Darwin fór skeivur, tí træðið er meira eitt net enn eitt træð.
  

Tað passar at Darwin segði alt lív á jørðini passaði í eitt familjutræð, men hann visti ikki nakað sum helst um DNA, og hevði ikki nakran sum helst kjans at finna útav hvussu bakteriur og aðrar einkyknaðar verður vóru í familju. Hansara familjutræð var baserað á djóralív, sum er lætt at síggja og kenna mun á. Í so máta hevði hann rætt við nøkrum undantøkum, har tvær artir eru farnar saman í hybrid artir (tvs, tvær greinar á træðnum vuksu saman). Har ber tó til at argumentera at einasta orsøk til at tað bar til at faa eina hybrid art, var tí at artinar enn ikki ordiliga vóru blivnar til tvær. Har eru tó tvey heilt serligt undantøk, sum veruliga eru verd at kanna nærri, sum eru summir krossfiskar (og møguliga onnur djór, sum nørðast við at gýta út í opið hav) sum hava tvær púra serskildar fasur (larva og vaksi dýr – there is your croco-duck, creotards), sum møguliga er tí at har eru tvey djór í einum (tvs tvey sett av DNA) og tunikatar sum genetiskt virka at hava tvær serskildar bakgrundir. Sera áhugavert, men tað tekur onki burtur frá generella tankanum um at vit passa á eitt familjutræð, tað ger tað bara eitt sindur meira avanserað enn sum so.

Av tí at har eru undantøk, og at smáðu einkyknaðu verðurnar duga so væl at spjaða og stjala sítt DNA uppá aðrar mátar enn ígjøgnum arv (sum er ein neyðug fyritreyt fyri familjutræðnum, um DNA kann flyta seg uppá tvørs og ikki bara niðureftir ella uppeftir – tað kemur eitt sindur ann uppá hvussu træðið vendir- so smelta greinar saman og gera eitt netverk), so heldur New Scientist at tey kunnu siga at Darwin fór skeivur. Ja, Darwin fór skeivur á mongum økjum, ikki so løgið tá mann hugsar um at hann onki visti um DNA, men at fara har frá til at siga við stórari yvirskrift "Darwin was wrong" er altso bara for idiotiskt. Hann fór ikki skeivur vv náttúrligari úrveljing. Hann fór ikki skeivur, tá hann segði vit øll eru í familju. Tað eru detaljur hann ikki hevði heilt rætt í, og har er ongin sensasjón í tí. Eg helt krossfiskarnar í greinini vera áhugaverdar, men her í verðini um eg dugi at síggja nakað í hasari greinini, sum er ein stór sensasjón. Ikki petti.

Dumma New Scientist.

Hurrá fyri "The Kennel Club"!!

Eg helt aldrin at hasi orð fóru at koma um mínar varrar (og ikki minst niður í skrift). Men nú hevur The Kennel Club (bretska HUFF) gjørt av at reglugera ímóti hundum, sum hava ringa heilsu vegna sína útsjónd. Til dømis merkir tað at enski bulldoggurin ikki longur kemur at vera so avskeplaður, yay! Hetta eru sanniliga gleðilig tíðindi.

Hendan greinin lýsir nærri hvat og hvussu. Eg seti so stóran prís uppá at tað er júst The Kennel Club, sum til dømis stendur fyri stóra hundashowinum "Crufts", sum kemur við hesum útspælinum. Tað hevur harmað meg í langa tíð at síggja hundar, sum heilt opinlýst líða undir forfeingiligheitini hjá sinum eigarum, fáa fyrstu premiu í hundashowum, simpulthen tí onkur idiotur hevur avgjørt at hundurin "eigur" at síggja soleiðis út. Vónandi verður henda nýggja reglugerð at síggja aftur í Crufts í mars.

Nakrar broytingar eg havi longst leingi eftir:

• Forbronglaðu høvdini á bulldoggum, fronskum bulldoggum, moppum við meira sleppa ikki longur at vera heilt líka ekstrem. 
• Eyguni á nærum júst teimum somu sum í undanfarna punkti sleppa ikki at vera ekstremt stór og útstandandi.
• Ullin á summum rasum við nógvari ull sleppur ikki longur at vera til hindurs fyri rørslu og heilsu á hundinum, og hon skal heldur ikki forða einum hundi í at síggja.
• Chihuahua skal nú ikki longur vera so lítil sum gjørligt 1,8 til 2,7 kilo vera fyritrekt og minni hundurin skal ikki (neyðturviliga) vinna um tveir hundar annars er ógvuliga líkir í eini kapping.
• Sjefarin, bulldoggurin, gravhundurin, basset hundurin og aðrir fáa nú meira spesifikkar reglur fyri beinlongdir og proportiónir fyri at syrgja fyri at teir fáa flutt seg ordiligt.

Har var ymiskt annað og hóast tað mesta er alla æru vert, so haldi eg tað omanfyri umfatar tey mest týdningarmiklu tingini. Nógvar av broytingunum eru tó nakað bleytar í tí. Tær loyva alarum og dómarum at tulka nakað eftir vild, men ikki heilt so nógv sum áðrenn. Í tí minsta so leggja broyttu rasustandardinir ikki upp til ein direkta ósunnan hund í heilt sama grad sum fyrr.

Nú verður spennandi at vita um BBC fer at vísa Crufts hóast alt, sum traditiónin hevur verið í nógv ár. Tey søgdu nemliga fyri stuttum at tey ikki vildu vísa Crufts, tí tey hildu tað promoveraði djórapínslu (Go BBC! Enn eru knotur í tykkum!).

Um eg ráddi vóru broytingarnar nógv meira umfatandi, men hatta er so ein byrjan. The Times siterar formannin í British Bulldog Breed Council, Robin Searle fyri at siga: 

"What you’ll get is a completely different dog, not a British bulldog"

Áh so? Ja lat okkum síggja tvær myndir av bulldoggum nú og fyrr meðni:
Soleiðis sær ein modernaður bulldog út:

Og soleiðis sóu upprunaligu bulldoggarnir út:

Eg síggi nokkso stóran mun...

Lív á Mars?

Yvirflatan á Mars. Myndin er frá NASA

Tey siga seg hava funnið ábendingar um lív á Mars - kanska.

Hendan greinin hjá New Scientist hevur ein góðan samandrátt av tí vit vita um tað í løtuni. Ábendingin til lív er metan gass, men hóast metan gass á jørðini næstan bara er lívrunnið, so kann tað eisini koma av jarðfrøðiligum ávum. Tí er hetta ikki nakað 100% prógv, men spennandi verður tað tó at vita hvar gassið kemur frá.

Kommentarir inni á Pharyngula innihalda gitingar um hvussu ID fólk og ungjørðskreationistar fara at takla støðuna, um lív veruliga er til á Mars. Hvat merkir tað fyri teirra útlegging av hvussu heimurin var til? Sera undirhaldandi.

Hetta eru nú ikki spildur nýgg tíðindi. Nature News skrivaðu um gassið í oktobur (men tá fekk eg tað ikki við, opinbart).

Her ber eisini til at lesa meira um Marsgassið. Væl gagnist :)

*bíðar spent*

Houbara bustard (Chlamydotis macqueenii)

So stórur sum mín áhugi fyri djóraatferð er, so er tað løgið at eg ikki havi skrivað nakað um djórið sum eg arbeiði við. Tað má eg heldur gera nakað við. Tí verður hesin postur um Houbara bustardar, fuglaslagið sum Sheik Muhammed av Dubai er villigur til at brúka eina formugu uppá.

Ongar góðar myndir finnast á internetinum av hesum fugli, so tað er gott eg havi tikið nakrar sjálv ;) Tíverri kann eg bara posta tær her í lítlari stødd, tí eg eigi ikki rættindini til myndirnar. Tey eigur sheikurin. Myndir finnast á internetinum av hinum slagnum av houbara, sum líkist nógv okkara:

Tvey sløg av Houbara

Tað finnast tvey sløg av houbarum, Macqueen's Bustard (okkara Houbara) og Houbara Bustard (Chlamydotis undulata). Okkara plagdi at vera ein undirart, men er nú góðtikin sum sín egna art. Fuglarnir hoyra til bustard (Otididae) familjuna og helst er hetta orsøkin til at okkara houbara enn eitur bustard men ikki longur houbara. Hetta er nokkso stuttligt, tí houbara er navnið arabarar brúka um bustardar og okkara houbara flýgur millum annað til Arabisku hálvoyggina um veturin. Hin houbara bustard býr í norður Afrika og ein undirart heldur til á Kanarisku oyggjunum. Líkamikið við nøvnum. Av tí at arabarar stýra showinum her, so kalla vit fuglin fyri houbara. Tað er eisini lættari at siga enn Macqueen's.

Intro og føði

Houbarar (okkara, ikki teir afrikansku) eru flytifuglar nakað minni enn kalkunir. Teimum dáma víðar fløtur við lítlum plantuvøkstri. Teir vilja sleppa at síggja langt, og eru so mikið væl kamufleraðir, at teimum nýtist ikki nakað serligt skjól at krógva seg í. Houbarar eru altetandi, men fyritrekkja insektir so sum meyrur og klukkur. Teir eta so at siga allan plantuvøkstur (bløð, fræð, urtir og gras), men av tí at teir búgva í oyðimerkrum er teirra plantuføði nakað avmarkað. Houbarar kunnu eisini finna uppá at eta smá fýrbein og slangur. Í fangaskapi dámar teimum væl at eta músaungar, men í náttúruni hevði hetta ikki verið vanligur kostur hjá teimum.

Flytifuglur

Teir flyta langt, heilt úr Miðeystri og upp í Mongoliið. Summir reiðrast her í Usbekistan, Summir í Kasakstan og aðrastaðni her um leiðir. Um veturin fara teir suðureftir, summir ikki longur enn til Afganistan og Turkmenistan meðan aðrir fara til Iran, Irak, Saudi Arabia og har um leiðir. Tó so, vit hava houbarar her um veturin. Ilt er at siga um hetta eru fuglar sum eru komnir úr Kasakstan ella onkra aðrastaðni norðanfyri, ella um hetta eru støðufastir fuglar. Vit ætla okkum at seta sendarar á okkara egnu fuglar og vónandi eisini onkran av teimum vit síggja her um veturin, so vit kunnu síggja meira neyvt hvussu teir flyta.

Nørðing

Houbarar fara ikki í fast parlag, men steggjarnir finnast ofta í "bólkum" av 3-5 har hvør steggi velur sær ein heygg ella okkurt og so standa teir og dansa fyri bøgunum um 200 metrar frá hvørjum øðrum. Hvussu hetta system fungerar, er ikki so væl kannað, men bøgurnar velja sær ein makað, óvist eftir hvørjari strategi og fara síðani avstað at reiðrast onkra aðrastaðni.

Houbarar verpa sum oftast 4 egg og 3 tá teir verpa uppaftur. Reiðri líkist einum tjaldursreiðri og tað gera eggini eisini hóast tey eru nakað størri og ofta meira brúnlig í forhold til tjaldursegg. Bøgan verpur eitt egg annan hvønn dag til reiðrið er fult og tað tekur 22 dagar at klekja eggini. Meðan bøgan bølir er hon ring at síggja, og liggur púra kvirr. Hon fer av reiðrinum um hon heldur at ein fíggindi fer at síggja hana og rennir avstað meðan hon roynir at halda seg so tætt niður at jørðini sum gjørligt. Hon fer bara á flog um vandin er ógvuliga stórur (til dømis um hon er við at vera yvirkoyrd).

Ungarnir koma vanliga úr egginum sama dag, møguliga við einum unga dagin eftir hinar 3. Teir eru kvikir úr reiðrinum og renna við fullari ferð hvør í sína ætt, tá vandi er á ferð og krógva seg undir ella við onkra plantu ella túgvu. Bøgan gevur ungunum at eta ta fyrstu tíðina, men teir byrja skjótt at pikka sjálvir eisini.

Fíggindar

Stórsti fíggindin hjá houbarum (burtursæð frá menniskjum) eru stórir rovfuglar, so teir halda seg mest gjørligt niðri á jørðini har tað er ringt hjá rovfuglum at síggja og fanga teir. Á flogi er houbarin klossutur og hevur ikki serliga høga ferð. Á jørðini rennur hann skjótt og er nærum ógjørligur at síggja.

Wikipedia grein um Houbara Bustard (Chlamydotis undulata)

(Myndin har líkist ógvuliga nógv okkara houbarum, men greinin um Macqueens er ikki verd at lesa. Má eg heldur fara at gera okkurt við, hehe)

Arkive um undulata (Har eru onkrir feilir, og ymiskt sum skal uppdaterast, men tað er ikki heilt av leið. Har eru eisini fleiri myndir av "hinum" slagnum av houbara. Ongin grein er til um Macqueens á Arkive)

Um undulata á heimasíðuni hjá størstu houbara alistøð í heiminum, sum liggur í Marokko. (Eisini her trongir til onkra uppdatering. Serliga at Macqueens altso ikki longur verður rokna sum ein undirart. Har er tó nógv áhugavert at lesa og síggja har inni).


EDIT: Eg havi tíverri slettað myndirnar, sum vóru í hesum posti, tí tær blivu ov populerar á google image search. So leingi tær lógu á síðu 30 í image search gjørdi tað ikki so nógv, men at onnur er fimta mynd á leitingini, er ikki so gott tí eg eigi ikki copyright til tær. Um tú vilt hava myndir at koyra í eina uppgávu ella whatever, so skriva bara til mín, ella googla "Chlamydotis macqueenii" á image search. Har eru nógvar myndir nú.