Kristni í fólkaskúlanum

Hetta er endurgivið frá heimasíðuni hjá Gudloysi: (Skrivað av mær)

Eg datt um fólkaskúlalógina inni á logir.fo eftir at hava hoyrt enn einaferð um støðuna við kristni í fólkaskúlanum og eisini prát um privatan kristnan fólkaskúla í Kelduni í Skálabotni. Eg havi lisið hesa lóg fyrr, men eg hevði gloymt hvussu heilt langt úti hon er. Eg fari at taka paragraff 6, sum handlar um kristniundirvísing eitt sindur sundur, og skriva nakrar viðmerkingar eg havi til hana. Boldingarnar eru mínar:

1. § 6. Undirvísingin í kristnikunnleika í fólkaskúlanum skal samsvara við fólka-kirkjunnar evangelisk-luthersku læru.

Ok, so um títt barn gongur í fólkaskúlanum, og skal hava nakra sum helst undirvísing í átrúnaði/religión, so noyðist tað at vera akkurát tað slagið av kristindómi, sum fólkakirkjan tekur undir við. Trúarfrælsi?

1. Stk. 2. Er barnið í fólkakirkjuni, kunnu foreldrini fyrst í einum skúlaári skrivliga til skúlastýrið vátta, at tey sjálv ynskja at hava barnsins undirvísing í kristnikunnleika í hondum. Barnið sleppur tá undan at verða undirvíst í kristnikunnleika í skúlanum, um ein prestur í fólkakirkjuni váttar, at hann hevur umsjónina við undirvísing barnsins í kristnikunnleika. Liva foreldrini saman í hjúnalagi, skal váttanin um, at barnið sleppur undan at verða undirvíst í kristnikunnleika í skúlanum, verða undirritað av báðum í felag. Er barnið 15 ár, kann frítøka tó bert verða framd við samtykki barnsins.

Hetta sigur beinleiðis, at um tú vágar tær at doypa títt barn í fólkakirkjuni, so hevur tú dømt tað til 9 ár (stendur aðrastaðni í lógini at kristniundirvísing skal vera 9 ár í fólkaskúlanum) av kristniundirvísing í skúlanum uttan so at tú kanst yvirbevísa ein prest um at lova at geva barninum undirvísing í kristni. Við øðrum orðum loyvir tú fólkakirkjuni at noyða títt barn at vera undirvíst í kristni í 9 ár, um tú doypir tað. Tú kanst tó melda títt barn úraftur fólkakirkjuni, og síðani taka avleiðingarnar av tí avgerð. (Keðiligt og besverligt um barnið seinni vil konfirmerast, vera faddur og so framvegis)

1. Stk. 3. Børn, sum ikki eru í fólkakirkjuni, skulu, tá ið foreldrini krevja tað, sleppa undan at verða undirvíst í kristnikunnleika í skúlanum. Er barnið í øðrum trúarsamfelag uttan fyri fólkakirkjuna, so hevur hetta trúarsamfelag umsjónina við átrúnarligu uppaling barnsins. Foreldur ella verji hava kortini skyldu til at ansa eftir, at barninum ikki vantar upplýsing um vanligu reglurnar fyri lívinum í skipaðum samfelag, antin tað so er í einum trúarsamfelag ella ikki. Verður barnið vanskettað í so máta, skal skúlin geva tí neyðugu undirvísingina. Er barnið 15 ár, kann frítøka tó bert verða framd við samtykki barnsins.

Her stendur at børn í øðrum trúarsamfeløgum skulu sleppa undan kristniundirvísing, og at so hevur viðkomandi trúarsamfelag ábyrgdina av átrúnaðarligu upplæringini (hetta umfatar eisini gudloysingar, ið um teir ikki hava doypt sítt barn, kunnu taka tað úr kristniundirvísingini). Fair nokk, men so kemur ein undarligur setningur, sum virkar at seta samband millum undirvísing í einum ávísum átrúnaði og undirvísing um vanligu reglurnar fyri lívinum í skipaðum samfelag. Hvat?! Síðan nær hava átrúnaður og skipað samfelag verið synonymir? Hví hava foreldur, sum taka sítt barn úr kristniundirvísing skyldu til at upplæra sítt barn í tí, at liva í einum samfelag? Hví hava foreldur, sum lata sítt barn fáa kristniundirvísing, ikki skyldu til at syrgja fyri at barnið dugur at liva í einum samfelag? Blandar hendan lóg ikki fakið “samfelagslæra”við “kristni”?

Eg mundi dotti uppeftir, tá eg læs hatta brotið. Ótrúliga diskriminerandi og fordómsfult at ganga út frá at børn uttan kristindóm hava fyri neyðini at uppá aðrar mátar at læra um at liva í einum samfelag. Eg kann fortelja okkara lóggevandi valdi, at kristindómur uppá ongan máta tryggjar at eitt barn lærir at virka í einum samfelag. Okkara samfelag er sum heild sekulert (tó at lógarverkið tíverri ikki er tað), og tað er ógvuliga syndarligt at ein lóg, sum avgerð hvat okkara børn skulu læra, ikki viðurkennir hetta, men setur ligvið millum átrúnað og samfelag.

Havi eg misskilt hesa lóg? Ber tað veruliga til, at lógin heldur, at undirvísing í átrúnaði lærir barnið at liva í einum samfelag? Ella sipar hatta brotið bara beinleiðis til trúarsamfeløg ella ikki-átrúnaðarsamfeløg, og ikki til okkara samfelag sum heild? Um so er, so skilji eg enn ikki hvat tey vilja við hesum. Hví hevur lívið í einum trúarsamfelag ella ditto fyri ikki-trúgvandi nakað at gera við fólkaskúlan? Eg skilji, at tað burdi verið ein partur av fólkaksúlanum, at læra at liva í einum siviliseraðum samfelag, men fyri alt í verðini dugi eg ikki at síggja hvat hetta hevur við kristni at gera.

Grashoppur

Setur tú teg ímóti at lata fólk Mítt fara, so skal Eg í morgin lata grashoppur koma yvir land títt;

Grashoppur. Ein plága, ein pest og eitt áhugavert dýr.

Eg ætlaði at vita hvat bíbilska navnið fyri enska orðið "locust" var, men eg síggi bara "grashoppur" í týðingini hjá Victor Danielsen, sum er at finna á biblian.fo. Men nú eri eg heldur ikki so bíbliukøn. Hinvegin eri eg eitt sindur meira djórakøn. Mær dámar nokkso væl at vita nakað um tað, sum hendir her í veruleikanum ;)

Tað, sum er áhugavert við grashoppum, er at tær hava fortjent tvey nøvn, sum tær jú eisini hava á enskum. Har eita tær "Grasshopper" og "Locust" (og ivaleyst alt møguligt annað eisini, men lat okkum halda okkum til hasi bæði nøvnini).

Ein grashoppa er plantuátari og sæðst ofta hoppandi runt í grasi og ørðum plantum. Tí er navnið sera passandi. Hesar eru sum so ongin plága, og eru at finna nógva staðni runt um í heiminum. Har er tó nakað eitt sindur óhugnaligt við grashoppum (annað enn at tær líkjast aliens um eyguni). Tær kunnu, undir røttum umstøðum, broyta sína fysiologi og blíva til nærum eitt annað djór. Tá hetta hendir flokkast grashoppur saman og flúgva í stórum skýggjum langa leið og eta alt sum fyri kemur. Hetta er orsøkin til at summi síggja grashoppur sum plágur. Tær kunnu elva til hungursneyð, lond kunnu fara á heysin vegna mista inntøku og fólk fáa løgnar idéir um gudar og aðra yvirtrúgv av teimum. Tær broyta veruliga lív og tankar allastaðni.

Tá grashoppur fara á flog í stórum flokkum saman, kalla onglendingar tær fyri "locusts", og hetta er tað sum hendir:

Góð ár, tá nógvur vøkstur er, liva smáar grashoppur væl og nørast skjótt. Um tættleikin blívur nóg høgur soleiðis, at tær nerta nógv við hvørja aðra við bakbeinunum, útloysist serotonin í teimum einstøku grashoppunum, sum ger at tær blíva sosialar. Harafturat útloysa tær feromonir og alt møguligt annað gott. Hetta ger at tær broyta atferð til at vilja vera saman við øðrum grashoppum og tær skifta eisini lit. Harafturat broytast tær soleiðis, at tær nørast skjótari enn áður, so høgi tættleikin blívur til ein "óndan" spiral har fleiri grashoppur føra til uppaftur fleiri grashoppur osfr. Tá hetta hendir koma fleiri og fleiri grashoppur saman og til endans, tá ongin matur er eftir, fara tær á flog og leggjast á alt etandi, sum tær koma fram á.

Tá vera tær til eina veruliga plágu, sum oyðir alt grønt í fleiri kilometrar og ger stóran skaða allastaðni har tær fara.

Tíbetur eru ikki allar grashoppur so. Tað eru nøkur serstøk sløg sum gera hetta, og mest herviliga slagið er at finna í Afrika, Miðeystri og Asia. Hetta slagið eitur "Desert locust" á enskum og kann eta sína egnu kropsvekt í mati hvønn dag. Eisini hava hesar grashoppur eitrað skarn, so matur tær ikki hava etið er ikki etandi tá tær fara avstað aftur.

Les meira um grashoppur, "locusts" og "desert locusts" á wikipedia og finn millum annað nakrar lekrar grashoppu matuppskriftir inni á FAO (neyðugt er at scrolla niður, tað riggar ikki hjá mær at fáa beinleiðis linkið at rigga).

Camp Quest - í Onglandi

Camp Quest byrjaði í USA, og er ein summarlega nakað sum Zarepta bara uttan kristindómin. Tey vilja fegin leggja dent á skeptisismu og legurnar eru upplagdar hjá gudleysum foreldrum at senda síni børn á. Tey á Camp Quest eru tó ikki heilt við uppá at tey endiliga vilja gera børn til smáar ateistar. Tey royna heldur at læra børn at hugsa kritiskt og koma til egnar niðurstøður. Ljóðar nice, ha?

Tey hava fingið rættiliga nógva umtalu á td BBC og á ymiskum bloggum so sum Friendly Atheist og Pharyngula.

Eg havi júst uppdagað (eftir at hon gav eitt hint á Facebook) at Beinta Rasmussen er við í Camp Quest projektinum í Onglandi. (Tað er ikki nøkur hemmiligheit, Beinta. Tað stendur á heimasíðuni hjá teimum). Tey siga um hana:

Beinta Rasmussen

Beinta Rasmussen (or simply B) is currently working at a nursury and is an active member of Amnesty International. She studied Psychology at York and is now applying for Master’s courses in Forensic Psychology. Despite having a fairly firm background in Christianity, she has become increasingly sceptical over the last few years and currently describes herself as a humanist. She is from the Faroe Islands.

Tað passar folks! Vit hava ein føroying við á gudleysu leguni í Onglandi! Nú má eg beint fara at skriva til hennara og spyrja hvussu er. Eg havi hoyrt tey hava eina kapping, har børnini kunnu vinna eina sera kula premiu (haldi eg) fyri at prógva at ósjónligir einhyrningar ikki eru til.

Klikkaravenjing av houbaraungum

So var hon eeeendiliga aftur eftir eina deiliga feriu heima í FO (har eg sjálvandi ikki hevði tíð til at skriva nakað). Meðan eg var heima kundi eg tó slappa av við tryggu vitanini um at eg hevði megnað at venja heilar 5 ungar áðrenn eg fór avstað.

Tað var ikki tí tað var lætt!

Fyrst og fremst gjørdi eg tann stóra feil, at royna at venja smáar ungar. Tað gekk illa, tí tað var so avmarkað hvussu nógvan mat eg kundi geva teimum. Fyri at forklára hvussu tað hongur saman, fari eg líka at geva tær eina gjøgnumgongd av hvussu klikkaravenjing fungerar, og síðani fari eg at fortelja hvørjar trupulleikar ein fuglaungavenjari kann renna seg í.

Klikkaravenjing hevur nøkur sera klár stig:

1. Dýrið má læra samanhangin millum eitt "klikk" (ljóð, sum ein klikkari ger, tá tú trýstir á hann. Fyri summi dýr, so sum fiskar, eru visuel signal betri) og okkurt slag av løn. Her riggar matur best fyri flest dýr. Samanhangin lærir tú dýrið við at klikkja og geva mat "klikk - mat" fleiri ferðir. Maturin skal koma skjótt aftaná klikkið, serliga í fyrstuni.
2. Næsta stig er at læra dýrið, at tað kann gera okkurt fyri at fáa eitt klikk. Hetta er tað ringasta stigið, men tá dýrið fyrst hevur skilt, at tað kann avgera nær tað fær eitt klikk, er tað sum oftast ikki til at steðga. Sum oftast verður onkur grundleggjandi atferð, sum dýrið ger nokkso ofta í forvegin, brúkt sum lærumiðil til hetta stig. Tað kann vera at hyggja at tær, seta seg niður og so framvegis. Her er alneyðugt at dýrið fær eitt klikk so skjótt sum tað ger tað tú bíðar eftir, og at atferðin er nóg vanlig hjá djórinum til at tað ger hetta av óvart fleiri ferðir uppá 5-10 minuttir av venjing. Tað ber til at snýta, og lokka dýrið at gera hetta. Til dømis kanst tú knipsa fyri at fáa ein hund ella okkurt annað dýr at hyggja at tær. Um tú vilt hava dýrið at hyggja at klikkaranum, kanst tú veiftra hann runt frammanfyri dýrinum. Dýr hyggja ofta at tingum sum flyta seg.
3. Síðsta stig er a velja eina atferð, sum skal lærast, og miðvíst geva dýrinum eitt klikk, tá tað ger nakað sum líkist tí. Ein góð atferð at byrja við, er at læra dýrið at fara har tú vilt hava tað. Til hetta kanst tú brúka klikkaran, ein markør av onkrum slag ella bara ein fingur at peika við. Tá dýrið fyrst hevur lært at fylgja einum markøri ber til at fáa tað til næstan hvat sum helst (um tað annars hevur hug).

Fyri at venjingin skal ganga skjótt og innlæringin skal vera sum best, er neyðugt at hava stuttar venjingar við nógvari "løn". Tvs, at tað er neyðugt at miða eftir eini atferð, sum djórið skjótt lærir ella ger ofta og ongantíð gera tað ov trupult. Hetta var sjálvandi ein trupulleiki við mínum ungum, tí eg kundi bara geva teimum 3 maðkar at eta áðrenn eg mátti gevast. Tað er ikki heilt nóg mikið.

Klikkaravenjing av houbara ungum:

Teir fyrstu ungarnir eg fór í holtur við vóru so ungir at har var ongin framgongd at hóma nakrastaðni. Eg vandi í eina viku tvær ferðir um dagin uttan at síggja nakað sum helst tekin uppá at teir vistu hvat ein klikkari var fyri nakað. Áh denn spilta orka. Eitt sindur betri gekk við ungum frá umleið 3 vikum og eldri.

Tað tók enn umleið 3 dagar, tvs 6 venjingar áðrenn teir skiltu at teir høvdu eina ávirkan á klikkaran. Hesar venjingar vóru ein seria av "klikk - mat" gradvíst til "klikk tá ungin hyggur at, er nær við ella flytir seg ímóti blýanti - mat" (blýanturin var fokus fyri ungarnar. Eg vildi læra teir at geva blýantinum gætur heldur enn klikkaranum, tí tað er lættari at peika við einum blýanti.) Tað er trupult at forklára akkurát hvussu frustrerandi tað er at sita og klikka og fóðra og klikka og fóðra uttan at har er nakað ljós í eygsjón hjá unganum.

Endiliga, ein dag gav ein ungi blýantinum gætur og eg skundaði mær at klikka. Hann gjørdi tað umaftur, og so gjørdi eg. Og so gekk annars skjótt framá. Tvær venjingar seinni kvikaði ungin sær yvir til blýantin tá eg helt hann fram. Tað sama var galdandi fyri allar hinar ungarnar. Teir vóru ómetaliga líkir í lærunemheit. Bara ein vísti onga framgongd, men hetta var tí hann ongan áhuga hevði fyri matinum (sum var mjølormar). Í mun til hinar ungarnar, sum trippaðu aftur og fram og hugdu grammir at ílatinum við ormum, so fór hesin bara avstað og setti seg niður onkrastaðni. Ikki so smart. Eg hevði úr at gera við hinum ungunum, men eg ivist ikki í, at eg nokk skuldi funnið okkurt annað at lokka hann við, um tað skuldi verið.

Frá at fyrsti ungin hevði uppdagað sítt vald yvir klikkaran, var lætt at flyta seg til at halda blýantin í frið, tá ungin kom til hann og bíða eitt sindur, áðrenn eg klikti. Sum oftast vóru ungarnir ov spentir eftir klikkinum til at gera nakað annað enn bara standa har meðan teir bíðaðu, og hetta var júst tað eg vildi. Skjótt stóðu teir allir penir og bíðaðu til eg klikti. Skal sjálvandi ikki yvirdríva hvussu væl tað gekk. Summir høvdu hug at trippa eitt sindur ella pikka blýantin, men so fingu teir onki klikk. Harafturat skal havast í huga, at eg bíðaði øgiliga stutt í fyrstuni. Eitt sekund kanska. Tað var bara so har var eitt lítið glopp millum at ungin kom fram og klikkið. Tá eg fyrst fekk ungarnar at fokusera á blýantin var onki glopp. So skjótt ungin hugdi at blýantinum fekk hann eitt klikk og so skjótt hann dugdi tað var tað eitt klikk so skjótt hann kom til blýantin. Hetta er týdningarmikið, tí um har er nøkur pausa í fyrstuni tá eitt dýr er í ferð við at læra eina atferð, so er atferðin nógv ringari at læra, enn um har er eitt klikk beinanvegin tá dýrið ger tað, tað skal.

Frá at hava ungarnar rennandi aftaná blýantinum og bíðandi penir til teir fingu eitt klikk, fór eg til at fáa teir at fara uppá eina vekt, sum var modifisera til at viga houbaraungar. Tað tók eina løtu hjá teimum at venja seg við at teir skuldu traðka upp og eisini á eina aðra yvirflatu. Men tá teir høvdu vant seg við tað, stóðu teir eisini púra góðir uppi á vektini og bíðaðu eftir sínum klikki, so eg kundi viga teir. Stór succes!

Hví klikkaravenjing?

Áðrenn hetta hava vit altíð fangað houbarar fyri at viga teir, og tað kemur meira enn so fyri, at teir bróta eitt bein ella ein vong í prosessini. Harafturat er tað sera stressandi fyri teir at vera fangaðir, tí hóast vit brúka nógva orku uppá at spekja teir, eru hetta altso villir fuglar. Teir hava tað als ikki lætt við at vera handfarnir nakað serligt. Av hesi grund viga vit ongantíð hannar í ungatíðini, tí vit fáa onki sáð frá teimum, um teir eru stressaðir av handfaring. Flestu houbara renna undan fólki einar tveir dagar aftaná at vit hava fanga teir, so tað er ongin kjansur at fáa ein hann yvir til fólk at donera sítt sáð, um hann akkurát hevur verið fangaður. Møguliga fara vit at venja nakrar vaksnar hannar til at viga seg sjálvar soleiðis at vit kunnu viga teir í ungatíðini.

Eitt annað, sum eg havi lisið um ymsa staðni á internetsíðum um klikkaravenjing, er at hetta er ein góður máti at spekja djór. Tey vera ofta minni nervøs og glaðari fyri selskap frá sínum eigara enn djór, sum ikki vera vand við klikkara (ella onkrum øðrum lønarbaseraðum venjingarhátti). Hetta stendst av at djórið følir at tað kann ávirka síni umgevilsir (her er tað so klikkarin), men eisini at tað noyðist at á onkran hátt kommunikera við fólk. Tað er trupult at kommunikera væl meðan mann er bebbaræddur, so djórið má koma yvir sín ótryggleika og sína ræðslu fyri at fáa tað tað vil (mat, leiku, loyvi til at fara onkrastaðni. Mín gamli hundur mátti sita áðrenn hon slapp úr bandinum) Tí havi eg eina skumla plan um at útskriva eina klikkaravenjingar "resept" til okkara minst spaku fuglar, fyri at vita um tað kanska kann hjálpa. Her kemur ein rapport um tað um tað blívir til nakað.

Her eru tvey link til síður um klikkaravenjing:

Síðan hjá Karen Pryor. Hon er stórsta persónligheitin, sum finst, tá tað kemur til klikkaravenjing. Hon veit alt, sum er at vita um hetta.

Wikipedia um klikkaravenjing.

Har finnast nógvar síður afturat, men tær flestu eru kommersiellar og ikki líka góðar sum tann hjá Karen Pryor ;) Men tað er bara at googla, so finnur tú meira.

Gevur tað meining at har er ein skapari?

Har eru nógv, kanska serliga trúgvandi, men ikki bara, sum halda at heimurin er so "perfektur" og elegant samansettur, at tað virkar sum har er eitt skapandi sinni aftanfyri. Sum um at onkur ella okkurt hevur avgjørt nakrar grundreglur, sum heimurin skal fylgja.

Eg skilji væl hesa tankagongd, men eg eri ikki samd. Eg veit ikki hvussu heimurin bleiv til, og eg skilji ikki kvantemekanikk, men tey klóku fortelja mær at har eru nakrar grundreglur sum avgera til dømis hvussu sterk atdráttarmegin er, hvussu skjótt ljós kann ferðast osfr. Hetta er tann mátin okkara heimur er samansettur uppá og hvussu hetta hendi veit eg ikki. Kanska astrofysikarar vita tað...

Av tí at hesar grundreglur gera tað møguligt fyri stjørnur og planetir at blíva til, virkar tað sum at onkur avgjørdi at hetta vóru tær røttu grundreglurnar fyri at lív kundi blíva til her. Eg haldi tað er eitt lítið sindur fantasileyst at hugsa so. Eg haldi, at um grundreglurnar vóru annarleiðis, so vóru menniskju ivaleyst ikki her, men tað kann saktans vera at okkurt annað lív var. Okkurt annað intelligent lív, sum eisini sat og undraðist á hvussu tað bar til at grundreglurnar vóru so elegant lagdar til at heimurin kundi innihalda lív. Skilir tú hvat eg meini?

Eg haldi tað er mikið møguligt at hesar grundreglur eru komnar í av óvart, og at vit eru eitt úrslit av hesum reglum, og tað er tí tær passa so væl til okkum. Eitt sindur sum at ein kulla í jørðini kann koma til av óvart, men at vatnið sum dettur í hana til at gera ein hyl passar perfekt til hana. Um vatnið dugdi at hugsa, so kanska tað hevði hugsað at onkur mátti hava skapað hasa kulluna so at vatnið passaði so væl í hana. Vatnið mintist ikki at hava nakað annað skap, og kundi tí ikki fyristilla sær at tað bara var soleiðis skapað tí tað lá í akkurát tí kulluni.

Tað er faktiskt líkamikið um grundreglurnar eru sum tær eru av óvart. Tað sum vit ikki kunnu siga, er at "av tí at vit passa so væl til tær, so mugu tær hava verið skaptar til okkum". Nei vit eru sum vit eru orsaka av reglunum. Ikki umvent.

Hetta er eitt svar til eitt tílíkt argument á hægsta støði eg havi hoyrt um. Onnur hava hug at tosa um jørðina, og hvussu perfekt hon er til okkum, men hetta er júst tað sama argumentið sum við grundreglunum, bara minni áhugavert, tí vit vita hvussu tað ber til at jørðin er sum hon er og hví vit passa so væl til hana. Eg veit ikki enn hvussu grundreglurnar blivu sum tær blivu, men tað fari eg kanska at finna útav einaferð.

Vár í Usbekistan og rúmd á eggum.

Soooo var eg endilga aftur. Hevur tú saknað meg?

Har eru tvær høvuðsorsøkir til at eg ikki havi skrivað nakað í 2 mánaðar: Eg arbeiði alt samdøgrið um várið, og eg eri ófantaliga dovin. Ikki ein góð kombinatión, tí tað endar altíð við at eg brúki mínar fáu fríløtur til at gera onki. Og eg meini bókstaviliga onki.

Anywho, nú er við at ganga eitt sindur róligari fyri seg. Ikki heilt so nógv egg í klekimaskinumnum, nógvir ungar eru blivnir stórir og alt hurlivasið er blivið rutina.

Men hvat er tað so eg havi gjørt hesar tveir mánaðarnar? Jú, eg havi verið úti í oyðimørkini og leita eftir houbarum í mars, og apríl er farin við at passa egg í klekirúminum, síðani passa ungar og eitt sindur av ungavenjing við klikkara.


Houbaraleiting:

Ein partur av mínun arbeiði, er at hjálpa við at kanna houbara stovnin her í okkara parti av Usbekistan. Vit royndu eina nýggja mannagongd í ár, og vónandi fara vit at fáa okkurt munagott burturúr. Fyrstu úrslitini síggja í hvussu so er lovandi út.

Kleking:

Tað er ein kunstur at klekja egg. Fyrst má mann hava eina góða klekimaskinu, síðani er neyðugt at duga at brúka og umvæla maskinuna og harafturat er neyðugt at maskinan er í nøkurlunda stabilum umhvørvi tá tað kemur til hita.

Hetta er tó bara maskinan. So kemur alt hitt. Hvat fyri temperaturur er tann rætti til júst míni egg? Hvussu nógv fuktigheit skal til fyri at eggið lætnar passaliga nógv hvønn dag? Hvussu nógv eigur mítt egg at lætna hvønn dag? Hvussu leingi eigur tað at vera í klekimaskinuni? Hvussu langt var tað komið í klekingini, tá vit tóku tað? Nógvir spurningar, og vit hava ikki svarið til allar enn. Eg rokni við at høsnaalarar vita akkurát, men houbara eru ikki heilt so líkatil.

Higartil hava vit ábendingar um hvussu nógv houbara egg lætna tá tey ver klekt úti undir einari bøgu. Harafturat vita vit hvussu heit eggini skulu vera og hvussu leingi tað eigur at taka áðrenn eggið klekist. Mín stóri trupulleiki í vár og í fjørð er at finna eina góða meting av hvussu langt eitt egg er komið í klekingini.

Hetta átti at latið seg gjørt við at finna rúmdina av egginum og vektina. Út frá hesum og eini vitan um hvussu nógv eggið átti at vigað tá tað var nývorpið, ber til at siga hvussu langt síðani tað byrjaði klekingina. Har er ein óvissa uppá 1-3 dagar, alt eftir um hetta var fyrsta egg ella síðsta sum bøgan varp. Bøgan byrjar at klekja tá hon hevur vorpið 3 egg, og verpur møguliga eitt afturat eftir hetta. Tað vil siga at hóast eggini ikki eru líka gomul, so eru tey byrjað at klekjast samstundis, við tí møguliga 4. egginum sum undantak.

Eg havi tó funnið eina aðra óvissu, sum veruliga ger mær fortreð tá eg skal finna útav hvussu gomul eggini eru. Henda óvissa, eri eg nokkso vís í, stavar frá okkara mannagongd. Fyri at finna rúmdina á okkara eggum, brúka vit longd og diametur har eggið er breiðast pluss ein konstant, sum tekur hædd fyri skapinum av houbara eggum. Trupulleikin er bara tann, at hesin konstantur ikki riggar serliga væl, tí skapið á okkara eggum er næstan ongantíð tað sama. Hetta ger at rúmdin vit finna hevur sera stóra óvissu og so hevur metti aldurin eisini sera stóra óvissu. Verri skil, tí so vita vit ikki nær vit kunnu vænta at eggini hjá okkum klekjast.

Har finnast aðrir mátar at rokna rúmdina á eggum út og hesir eru teir vanligastu, sum eg dugi at síggja:

1. Koyr eggið í eitt mátiglas við vatni í, og les av hvussu nógv meira er í. Hetta er í so simplistiskt, men prinsippið er tað sama, altso: hvussu nógv vatn flytir eggið. Ikki so smart fyri egg vit vilja klekja, tí har vísir seg at vera ein tendensur har egg sum hava verið vát ikki klekjast líka ofta sum egg, sum ongatíð hava verið vát (tað siga houbara alarar við drúgvum royndum, men eg veit ikki um nakra vísindaliga kanning).
   
2. Máta tveir diametrar á egginum afturat longdini. Har eggið er breiðast og mitt ímillum endarnar á egginum. Hetta gevur eitt neyvari úrslit, tí tað tekur hædd fyri kurvuni, sum yvirflatan á egginum hevur. Hinvegin er tað ikki heilt líkatil at finna miðjuna á einum eggi heilt neyvt.
3. Máta munin á densitetinum á egginum í vatni og á turrum. Enn sami trupulleiki við at koyra eggið í vatn, men eg eri heldur ikki heilt vís í hvussu hetta fungerar. Má fara at kanna tað nærri.
4. Tak eina digitalmynd av egginum og lat eina teldu rokna rúmdina út grundað á siluettina. Hetta er ein neyvur máti, men eitt tílíkt telduprogramm er ikki lætt at fáa fatur á, og myndin skal vera ógvuliga góð fyri at minka um feilkeldurnar, sum koma av skuggum á myndini, skeivt littari bakgrund, skeivur vinkul inn á eggið osfr. Hinvegin kann hetta vera ein sera góður, neyvur og lættur máti at finna rúmdina á einum eggi, um ein hóskandi mannagongd verður fylgd.

Eftirsum eg so øgiliga fegin vil vita hvat rúmdin á okkara eggum er, havi eg avgjørt at royna at finna ein máta at brúka mannagongd nummar 4. Nógv roks og fjas í fyrstuni, men tað átti at verið lætt og skjótt at gera, tá alt tað fyrsta er komið uppá pláss. Eitt stativ til myndatólið, okkurt at spjaða ljósið so ongir skuggar eru, einin passandi bakgrund (ivaleyst hvít) og eitt telduprogramm, sum dugur at rokna rúmdina á einum eggi út frá siluettini. Eg havi kontaktað ymisk fólk, sum hava royndir við hesi mannagongd og eg havi eisini práta við ein, sum hevur stuttleika sær eitt sindur við myndum av eggum, fyri at vita hvussu hetta kundi riggað. Eg eri sera spent uppá at hoyra hvat øll hesi fólkini hava at siga.

Leinki til eina síðu, sum viðger rúmdarmáting av eggum við brúk av digitalum myndum.

Nokk um tað.

Ungapassing:

Tá eg ikki havi passað egg, havi eg passað houbaraungar. Teir eru øgiliga fittir og øgiliga býttir. Sera hugnaligt, men eisini strævið. Tað sum var stuttligari, men sum tíðverri hevur verið ógvuliga óstrukturerað og avbrotið, var at venja teir.

Venjing:

Tá okkara houbara eru vaksnir, viga vit teir einaferð um mánaðin, fyri at tryggja at teimum ikki feilar nakað og tílíkt. Vit noyðast at fanga teir fyri at gera hetta, og har er altíð ein vandi fyri at fuglurin kemur til skaða. Tí helt eg tað møguliga var eitt gott hugskot at læra fuglarnar at fara upp á vektina sjálvir. Hetta er tað venjingin hevur verið til. Eg avgjørdi at brúka klikkaravenjing, av tí at hetta hevur víst seg at vera ein góð mannagongd til onnur vill djór á til dømis djóragørðum, og eg veit av erfaring at tað riggar við bæði hundum og gullfiskum. Tann stóri trupulleikin er, at eg eri ongan veg komin við venjingini, tí fyrst og fremst er tað ógvuliga avmarkað hvussu nógvan mat eg kann pota í ungarnar, so hvør tími verður ógvuliga stuttur, og harafturat hevur tað verið brúk fyri mær aðrastaðni, so eg havi ikki havt møguleikan til at venja ungarnar í fleiri dagar í senn. Í morgin fari eg at byrja aftur, og vónandi verður bara neyðugt við einari lítlari løtu við endurtøku av teimum fyrstu 2 stigunum í venjingarætlanini. Tá eg eri liðug við at venja ungarnar, fari eg at skriva ein post um úrslitini og greiða frá venjingarætlanini. Vónandi fer tað at rigga hjá mær, men tað er ilt at siga enn.

Kvinnudagur í Usbekistan

Ein test til tykkum: Hví dámar mær ikki mátan tey halda altjóða kvinnudag her?

Vit hildu dagin ein leygardag, tí sunnudag er næstan ongin til arbeiðis. Traditiónin sigur, at kvinnur kunnu taka sær av løttum kvinnudagin, og menn varta tær upp. Hetta er nakað teir (ja, menninir) ganga høgt uppí.

Leygarmorgun fingu vit morgunmat sum vant, sum Zamira, okkara kvinnuligi kokkur hevði gjørt, og síðani vaskaðu hon og hennara kvinnuligi hjálpari upp. Við morgunmatarborðið fortaldi ein av monnunum (onglendingur) at hann fór at hjálpa okkara kokki at matgera til døguran. Hansara hjálp bestóð, so vítt eg veit av, at skera kjøtið í bitar. Tað var so tað hann segði sjálvur. Zamira stákaðist og dóttir hennara hevði bakað eina kaku til omaná.

Til døguran hildu tveir menn røðu og fortaldu okkum kvinnum hvussu raskar vit eru og so fingu vit eina gávu. Hendan gávan var keypt av eini kvinnu. Gávan var kjólastoff, sum vit allar, sum traditiónin sigur, skulu seyma kjólar av til várhaldið (teirra versión av páskum).

Tvær gentur, sum vóru bodnar við til døguran, og tískil ikki vóru til arbeiðis tann dagin, blivu (av einum manni) sendar í køkin at vaska upp eftir døguran.

Eg arbeiddi eisini tann dagin, líkasum allar hinar dagarnar í vikuni. Eg fekk eisini gávu frá tveimum av gentunum, sum arbeiða her. Hetta vóru tvær blómur úr plastikk. Hetta var ivaleyst tað dýrasta tær kundu geva mær, uttan at brúka allar sínar lummapengar, sum eftir eru, tá pápin hjá teimum er farin avstað við lønini.

Øll hildu tað var frálíkt, og menninir vóru glaðir fyri at kunna siga, at teir høvdu feira okkum kvinnur hendan dagin.

Ásan var minni nøgd...